علی رفیعی

علی رفیعی خوانساری به سال ۱۳۱۷ در اصفهان متولد شد. در دهة شصت میلادی برای ادامه تحصیل در رشتة تربیت‌بدنی راهی فرانسه شد و در اوج انقلابات و دگرگونی‌های اجتماعی مجذوب تئاتری شد که مبتنی بر تصویر بود. او به تحصیل در رشته‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد جامعه شناسی و همچنین کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای تئاتر در دانشگاه سوربن پاریس پرداخت. او همچنین دارای دیپلم عالی کارگردانی از دانشگاه بین‌المللی تئاتر فرانسه و دیپلم بازیگری از مدرسه شارل دولن فرانسه است. رفیعی در همان سال های اقامت در اروپا در فیلم های سینمایی و تلویزیونی اروپایی ایفای نقش کرد.

علی رفیعی در سال ۱۳۵۳ به ایران بازگشت، و با توجه به تجربیات او از تئاتر و هنر اروپا، به تدریس در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران مشغول شد. اغراق نیست اگر بگوییم اندیشه و رویکرد مه‌یر هولد، گوردون کریگ و برتولت برشت به‌واسطه حضور رفیعی به جامعه تئاتر ایران معرفی شد.

رفیعی پس از بازگشت به ایران مدیریت مجموعه تئاتر شهر و پس از آن ریاست دانشکده هنرهای دراماتیک را عهده دار بوده است. او تا به امروز با طراحی و کارگردانی آثاری  همچون: «شیون و استغاثه پای دیوار بلند شهر»، «جنایات و مکافات»، «یادگار سال های شن»، «یک روز خاطره‌انگیز برای دانشمند بزرگ وو»، «عروسی خون»، «رومئو و ژولیت»، «شازده احتجاب»، «کلفت ها»، «در مصر برف نمی‌بارد»، «شکار روباه»، «یرما» و «خاطرات و کابوس‌های یک جامه‌دار از زندگی و قتل میرزا تقی خان فراهانی» حضور مستمر در عرصة تئاتر ایران داشته است. رفیعی همچنین در مقام کارگردان سینما دو فیلم «ماهی‌ها عاشق می‌شوند» و «آقا یوسف» را ساخته است. دکتر علی رفیعی همچنین در نمایش‌های «دایره گچی قفقازی» حمید سمندریان، «دختر گل فروش» مرحوم پروانه مژده و «پابلو نرودا» علیرضا کوشک جلالی به عنوان طراح صحنه همکاری داشته است.

دکتر علی رفیعی باعث تحول و ایجاد نگاهی نو در زیبایی‌شناسی، طراحی صحنه و میزانسن تئاتر ایران شد. در اواخر دهه ۶۰ میلادی تئاتر ایران در حال پوست انداختن و آشنا شدن با سبک‌ها و شیوه‌های نوین اجرا در جهان بود ولی علی‌رغم این اتفاق، غالب نگاه‌ها به طراحی صحنه کلاسیک و رئالیستیک بود. نگاه مدرن به طراحی صحنه برای نخستین بار در نمایش «آنتیگونه» (۱۳۵۴) با تکیه بر تحلیل جامعه‌شناسانه و خلق گام‌به‌گام و همزمان طراحی صحنه و میزانسن باعث ایجاد زیبایی‌شناسی متفاوت و منحصربه‌فرد توسط علی رفیعی شد. این بینش بر این نگاه علی رفیعی مبتنی است که تئاتر برای دیدن است تا برای شنیدن. نمایش «آنتیگونه» سرآغازی بود برای آشنایی نسل جدید با مفهوم نوین تئاتر در ایران، با رویکرد گذر از “مفهوم دکور” به “مفهوم فضا”. مفهوم فضا مبتنی بر حضور بازیگر در جهت تعیین بخشیدن به مکان نمایش است. در این نگرش معماری و نقاشی به‌مثابه عناصر مهم و الهام‌بخش بر صحنه پدیدار می‌شوند و علی رفیعی را به‌عنوان هنرمندی که صحنه تئاتر را همانند بوم نقاشی در معرض دید مخاطب قرار می‌دهد بدل می‌کند. «شاعر صحنه» عنوانی است که به‌واسطه نگاه موجز دراماتیک علی رفیعی برای عناصر و اجزای صحنه به او اطلاق می‌شود.